Hoog tijd eens wat licht te schijnen over de heersende onwetendheid aangaande de term “processing”. Voor zover ik daar zin in heb zal ik het toegankelijk en van laag niveau houden, maar dat is bij zoiets erg moeilijk. Ik schrijf dit stukje uitgaande van de betekenis van processing in de volksmond, en dan is het een verzamelnaam voor allerhande nabewerking, of post-processing dus, van geluid, audio, sound. Het streven is om dat voor het grootste deel aan de ontvanger over te laten. Net als met zout bij koken. Een beetje is OK, als smaakmaker, maar als men meer wil moet men dat zelf maar toevoegen. Alle processing is namelijk destructief voor het originele geluid.

Met een simpele multiband dynamics limiter kun je hele mooie dingen bereiken, met een beetje multiband exciter, enhancer, wat mooie extra harmonischen enzo, ook. Verder kan voorzichtige peak-limiting ‘smoothing’ werken, en uiteindelijk kun je middels processing het geluid flink opknappen. Als je nog interessanter wilt klinken, gebruik dan woorden als warm of rond, want voor geluidsmensen klinkt dat al gauw aantrekkelijk. Omdat processing zo’n breed gebied bestrijkt hangt het er heel erg vanaf waar het over gaat bij gebruik van het woord. Ik zal in dezen voor het gemak even beginnen met processing van geluid voor radiozenders..
There’s no processing like no processing. is een veelgebruikte spreuk onder experts en kwaliteits-freaks. Processing gebruik je namelijk niet echt om high-end liefhebbers een plezier te doen. Het heeft niet direct te maken met het signaal van een CD precies 1 op 1 in de hoogste kwaliteit bij de luisteraar te krijgen alsof hij zelf een CD draait. In het geval van FM-radio ergens ook juist wel, omdat je bij dat medium te maken hebt met een nogal specifieke ‘frequency response’ die op zijn zachtst gezegd eigenaardig is. Het spectrum houdt bij de 15 kiloHertz op, en er zijn diverse vreemde high-response gebiedjes en juist ongevoelige gebiedjes. Je knalt er processing op, zodat je gedraaide CD inderdaad tòch zo veel mogelijk de rechtstreekse afluistering benaderen kan, via dat eigenaardige medium dat FM-radio heet.

Processing gebruik je niet direct omdat het zo leuk en fijn en mooi is. Het is echter vaak een noodzakelijk kwaad in de concurrentie met anderen. Vooral commerciële radiostations moeten wel processen omdat hun bestaan er nu eenmaal bij gebaat is. De reden daarvoor is dat hun dekkinggebied groter wordt naarmate er harder geluid op de zender wordt gezet, een geluidsniveau dat zo dicht mogelijk tegen het maximum aan zit. Zo kan men met minder uitzend-vermogen op grotere afstand nog onder de ruis tevoorschijn blijven komen. Zendvermogen is duur, commerciele zenders hebben bij voorbaat weinig geld. Processing gebruik je dan om een betere dekking te krijgen aan de rand van het bereik van je zender.

Processing gebruik je niet of nauwelijks of in mindere mate als je (denkt dat je) zonder kunt. Dit werkt alleen bij zenders die een vaste doelgroep van trouwe luisteraars hebben (en daardoor bestaansrecht) of de door ons allen zwaar gesubsidieerde omroepen (de publieken dus) die het zich blijkbaar kunnen permitteren; Omdat hun radiosignalen toch overal goed te ontvangen zijn, hun dekking/bereik dermate groot is, en hun funding sowieso blijft bestaan, hoeven ze niet zo hun best te doen om overal de kast uit te knallen.

Waarom dan toch die dure magische doosjes ertussen?

Processing gebruik je om je station een bepaalde sound te geven. Over hoe dat klinkt kun je gelukkig van mening verschillen. De laatste tijd hoor je dat de sound van zenders juist weer op elkaar gaat lijken omdat iedereen dezelfde doosjes met dezelfde -luide- instelling gebruikt. Men mag vaak nog zo’n high-tech studio hebben, het is net als met wapens; Als men 10 processors in bezit heeft, zal men die ooit allemaal aan gaan zetten en gebruiken. Terwijl er maar 1 nodig is om de wereld te vernietigen..

Processing gebruik je om zo hard mogelijk te klinken binnen de vastgestelde grens (het Stokke masker). Uit onderzoeken is namelijk gebleken dat mensen bij het afstemmen kiezen voor het luidste signaal. Uiteindelijk gaat het vaak om luistercijfers, en de enige mogelijkheid voor bijv. een commerciele radiozender om harder te klinken dan de rest, is door bewust vervorming (clipping) toe te staan. Misschien dat het een tandje minder kan tegen de tijd dat het marktaandeel groot genoeg is. Tegenwoordig gaat het zelfs op Hilversum 3 (3FM) vaak al erg hard. Een omroep als Veronica had die clipping vroeger niet nodig toen ze A-omroep zijn geworden binnen het publieke bestel. Frappant genoeg klinkt het commerciele Veronica nu ook helemaal niet overal zo hard. Hun RMS-niveau ligt hier in Amsterdam gemiddeld toch echt een paar dBFS onder dat van BNR of de publieken, juist omdat ze er een heel typisch breed geluid van hebben gemaakt, waarin een boel uit het middengebied mist. Dit kan natuurlijk elke dag wijzigen en een momentopname zijn.

Processing gebruik je om niveauverschillen weg te werken (compressie) en oversturing te voorkomen (limiting, peak-limiting of clip-protectie). Het schuiven wordt daardoor gemakkelijker voor de DJ (die over het algemeen de meters zo ver mogelijk in het rood zet) en de luisteraar heeft niet de hele tijd zin om het volume harder of zachter te gaan zetten. Zachter voor de oren is natuurlijk ook alles wat gelijkmatiger klinkt, processing can do that for you. Hoe luier en minder technisch betrokken de technicus of DJ, hoe meer men dingen moet gaan redden door pieken en dalen naar elkaar toe te trekken, door te gaan comprimeren. Het is voor discussie vatbaar of dit de juiste weg is, je kunt er beter voor zorgen dat je technici beter, actiever, de schuiven bedienen en op de meters letten (naar mijn mening).
Processing gebruik je dan dus om de dynamiek te verkleinen. Hierdoor kun je spraak/muziek beter volgen ook al is er veel omgevingslawaai (auto, stofzuiger, machines). Dat is nu net waar je overdag de meeste luisteraars een plezier mee zult doen. Tenzij ze hoofdtelefoons dragen, zoals bij veel draagbaar spul.

Processing gebruik je altijd en het liefst op één stand. Je kunt bij het gekozen format van je station natuurlijk geen uitzonderingen maken (tenzij je 3FM bent met meerdere omroepen die hun eigen ding doen). Bij BNR had ik ooit iets van 6 verschillende standen ingeprogrammeerd, maar wel allemaal met dezelfde basisgedachte en door mij ingeklopt dus dat scheelde, want ik heb een hele eigen visie Er werd op tijdbasis ongemerkt geschakeld tussen die standen, in enkele gevallen per uur, afhankelijk van de presentator, de dienstdoende technicus (die de niveaus bediende), van of er muziek werd gedraaid, of het een kamer vol mensen was (veel weekendprogramma’s) en of het pre-processed geluid betrof (met computers bewerkte opnames). Er zat gewoon veel verschil aan de bron, waarop ik de processing zo veel als mogelijk is gelijk wilde trekken tot een zo mooi mogelijk compromis tussen loudness/bereik en high-end audio. Voor de muziek week mijn processing bij BNR trouwens behoorlijk uit naar de high-end richting, gewoon omdat we daar buitengewoon veel verzoeken voor binnenkregen, en omdat die verzoeken van kabelluisteraars kwamen. Op kabel is het signaal altijd volle bak, dan heb je dus flink wat ruimte tussen ruis en maximum geluidsniveau.

Voor wat betreft online radio kan ik niet even hup 1-2-3 uitleggen wat ik met mijn processing allemaal doe, omdat dat een hobby van me is en ik daar voor eeuwig mee aan het spelen en testen ben. Ik heb hardware die het doet, maar ik process meestal achteraf, omdat digitaal processen zo zijn voordelen heeft. Zo kan software op je PC een ‘attack’ al aan zien komen voordat ‘ie er is, en dat kan met analoge hardware niet. Je kunt als het ware ‘vals spelen’, je kunt een perfectie bereiken die met analoog (of met FM-radio) niet mogelijk is.
Je kunt in de meeste audio-software normalizen op 2 manieren: op Peak-value of op RMS-value. Bij normalizen naar een peak-value geef je een maximumwaarde op, je wav zal daarna de hoogste piek(en) hebben op die waarde. Nu is het zo dat het menselijk gehoor volume niet waarneemt in pieken maar in algemeen geluidsniveau. Daarvoor is het normalizen op ‘rms-value’ belangrijk. Die zogenaamde RMS waarde zegt namelijk hoe hard het eigenlijk klinkt, hoe luid wij het ervaren. Je kunt op het oog hele zachte opnames hebben die een hogere RMS-waarde hebben dan opnames die op het oog helemaal in het rood zitten. Bij kale spraakopnames hou ik een RMS van ongeveer 15% aan, -16 dB, voor de uiteindelijke wav-master die een mp3 gaat worden die je op deze site kunt downloaden.